Editando Nuestro idioma en la escuela/Chuj/Expresión oral (sección)

==Numan tz’aj hab’an jantak junttzanh yib’uchaj yiknab’il==
''Escucha atenta. Normas básicas.'' 

Cham skab’ek juntzan, jantak juntzanh yiknab’il, skokuyu’, ma kok’ayb’ej t’a yol b’aj tzonhkuywi. Ma jantak juntzanh wach’ilal ch’ox winh kok’ayb’umal~kikuymal t’ayonh; jantak icha syal kok’ayb’an t’a yol kuynub’ b’aj tzonhkuywi tik, icha pax juntzanhxo skok’ayb’ej t’a b’aj ay kopat, ma juntzanh skoyikej t’a komam konun. 

Junok tik, ichok koyikan jantak sk’a’el heb’ ket uninal, max kokomon elk’ej jantak sk’a’el heb’, yujto chuk~tu’. Ma ichok ha skokomon julan em jantak k’alem t’a yol b’aj tzonh kuywi, yuj ha’onhtik anima honh, ay konab’en, max yallaj~ma tztak’a to miktak~lumtak b’aj tzonh k’ayi. 

Ta junxo yiknab’il syal kokuyani, ichok jantak sk’a’el winh tzonh kuyani, maxyallaj pax kokomon yamani, yujto ha sk’an winh yik sch’ox winh kila’ tastak skok’ayb’ej; hanhej b’i’an, ta ha juntzanh jantak skok’a’el yik b’aj skomesa’ skosik’a, yik wach’okab’i skak’ixkan b’aj ayek’i, yik skoch’oxo sik’ik’i kaj ta’ yol kopat.
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
'''Nok’ chich yet’ nok’ choj''' 

Ha nok’ chich chi’, wan sb’ey ek’ nok’ kaltak te’, yo ixk’och nok’ Choj chi’; haxo nok’ chich chi’ ixpechchaji, xututi sb’at nok’ spechan nok’ Choj chi’; haxo t’a skaltak juntzanh anh anhk’ultak ixsk’ub’ej sb’a nok’, ix’ek’ k’elk’on nok’ Choj chi’, malaj nok’. Ix elta nok’ junixo~jun elxo, ixchapechchajxi nok’, ix yamchaj nok’ chich chi’ ixchichaj b’at nok’; tikni aykan nok’ yune’ , haxo chi’ wal yok’kan nok’ yune’ chi’, haxo nok’ choj chi’ ixb’at ilan elta nok’ yune’ chi’, tikni ha nok’ b’alam ixkot yowal haxo chi’ ixyak’an howal nok’ xchawanhil, haxo nok’ Choj chi’ maj tzak’wanlaj nok’ t’a nok’ tigre, yo ix chamkan nok’ Choj chi’.

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(17).png|center|400px]]


[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]

'''Nok’ K’ultakil chej yet’ nok’ b’alam'''
 
Wotz’an ek’ nok’ k’ultakil chej chi’, ix yilan elta nok’, wan sk’och kotkotan jun nok’ Telchoj chi’ t’a nok’, yo ixkot hurnaj nok’, wal sjelanil sb’ey nok’ maj yamchajlaj nok’; junxo haxo nok’ ixch’ox elta sb’a, t’a nok’ b’alam, yo ix k’e b’uk’naj nok’ yib’anh nok’ ix chi’an b’at nok’ nok’ ixcham nok’, haxo nok’ yune’ aykani, niwakiltak wal nok’ yune’ chi’ yo ix chichajxi b’at nok’ yuj nok’ B’alam chi’.
<div style="clear:both"></div>
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(18).png|center|400px]]

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|105px]]
'''Nok’ Chich yet’ nok’ Mam K’ultakil chej.'''
 
Ha jun nok’ Chich ay ek’ nok’ t’a jun ak’lik, haxo sk’och nok’ mam k’ultak’il chej t’a nok’, te wach’tzin ix’aj jun haxumpil tik ke mam Chich, palta mach ixb’o’ani xchi nok’. Ha winh komam. -hink’ox ne’ik, b’at wak’ nek junok hinwelta t’a chi’.- Ma’ay to olik’kan b’ati xchi hab’ nok’ Chich.- Ma’ay ke. -Junxo, ixta kab’ an xchi hab’ nok’, sb’at hab’ nok’ K’ultakil chej chi yak’ welta,. Wach’ ixin aji xchi hab’ nok’ yawaj hab’ kot nok’ hiiiiii’ wach’ xchi hab’ nok’ Chich. Sk’och chi’ nok’ yalan xik nok’, b’at wak’ junxo hinwelta xchi hab’ nok’. B’atab’- xik nok’ b’i’an, tom w’ach ixin aji. Hiii’ wach’. haxob’ chi’ kalxi’an, kalxi. Xchi nok’, B’at hab’ nhiknaj nok’ chich syam nok’, majxo yamchajlaj nok’, sk’och hab’xi nok’ t’a winh komam. B’o junxo wiko’ xchi hab’ nok’-Olhinb’o’ junxo, ta to b’at hik’ junok tz’umal chan. Hinye an- sb’at hab’ nok’ t’a yich jun k’en k’e’en, haxob’ ta b’alan hab’ ek’ jun chan, sayan hab’ jun ste’ nok’ yet’nhej yipal hab’ wal pajb’il yak’an hab’ nok’, yo sk’eb’alnaj jun chan chi’, xcham hab’i , spatz’an hab’ elta 
Ha tikne’ik b’at ik’ junok k’en ch’akab olinb’o’an b’i’an xchi hab’ winh. Hinye 

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(19).png|center|290px]]

Olinb’o’ ta to b’at hik’ junokxo tz’umal b’alam xchi hab’ winh Komam chi’. 
Sb’at hab’xi nok’ sk’och hab’xi nok’ yib’anh jun k’en k’e’en, yoch hab’ k’elan nok’ yalanh k’e’en ; nhilan hab’ elta nok’ b’alam chi’, sk’e’ hab’ k’elnaj nok’.- Manh hexxiwok, ha’in tzinjawi, tío-Mam Chich hin xchi hab’ nok’. Machex tzenib’ej tzexinjoxo’ xchi hab´ nok’ sk’och nok’. Aaaa, malaj mach, ha’achtik, to te puch winak hach. 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(20).png|right|280px]]
*Ma’ay hombre to ha’in tik, to kaw te wojtak hinjoxwaji, xchi hab’ nok’. Tzinjoxchaj ha’in tik, xchi hab’ jun nok’. Tzek’chaj~sjalxi och sk’ol nok’ t’a jun te’ te’, sayan hab’ jun ste’ nok’ chich yet’nhej yipal hab’ wal spajb’il hab’ yak’an nok’; yilan hab’ nok’ nanhalxo chi’, to wan yik’an nok’, sb’at hab’ nok’ elelal. 
Xcham nok,’ patz’anh hab’ nok’ chich chi nok’, sk’ochab’xi nok’ t’a winh komam chi’.- Ini tik mamin xchi hab’ nok’.- Olin b’oxok hach’an, tato b’at hik’ junok tz’umal Ostok, xchi hab’ winh komam chi’. Ixta kab’i’, xchi hab’xi nok’. Skotxi nok’ b’i’an. 

Yem hab’ nok’ t’a nok’ Ponson, topax chanh sb’ey nok’, sk’och hab’xi nok’ t’a nok’ b’uru.- Ke b’uru max hak’ pavor t’ayin , ay jun tz’i’ t’a chi’, b’at hik’koti yo ol emul nok’ hostok, to xchekchaj hinsay nok’ yuj winh komam. -Hinye. Yuj to aywal jun hapavor t’ayin b’at hinjachkan kot jun tz’i’ chi t’a chi’, ol’emul juntzanh hostok chi’, ol’och junok yol hinxub’, olinmot’an kani, olachjawok olapajan och te’ t’ay. Yik’an nok’ b’i’an, ix b’at yak’an nok’ t’a winh komam chi’.
hab’ nok’ sb’at hab’xi nok’, sk’och hab’xi nok’ chon tzun te’ yib’ te’, yik’anxi ek’ k’en ch’akab’ chi’ nok’ t’a jun winh k’atzitzwum chi’. Sk’och hab’xi nok’ t’a winh komam chi’.



xchi hab’ nok’ sb’at hab’xi nok’, sk’och hab’xi nok’ chon tzun te’ yib’ te’, yik’anxi ek’ k’en ch’akab’ chi’ nok’ t’a jun winh k’atzitzwum chi’. Sk’och hab’xi nok’ t’a winh komam chi’. Haxo yalan winh. Ha’achtik kaw te puch winak hach, sb’at hab’ yub’naj winh t’a nok’ stok’an hab’ chikin nok’ winh, syuman hab’ nok’ winh. Yujchi toktok yajkan xchikin nok’ tikne’ik.

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
'''Oxwanh heb’ winh unin'''
 
Ay oxwanh heb’ winh unin, haxo yalan ix chichim, b’ajtil b’at kosatkan juntzanh unin tik, malaj swa’el heb’ xchi hab’ ix. Ixik b’at satkan heb’ t’a kaltak te’. Ixb’at hab’ winh icham chi’, ix b’at satankan heb’ winh winh. Sk’och hab’ heb’ winh t’a najat, yik’an b’at ixim sat ixim heb’ winh, iniwal tzonhyutej winh komam tik, xchi hab’ heb’ winh.
<div style="clear:both"></div>
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(21).png|center|300px]]

:Tikni, junjunal yak’tan kan k’otojok ixim ixim heb’ winh, haxo chi’ te najat b’at- kan winh smam heb’ winh chi’. Haxo ixim sat ixim chi’ yil heb’ winh yik max satb’at heb’ winh, sjax~sjapax heb’ winh b’i’an. 

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(22).png|center|300px]]

:Junxo haxo ix chichim chi ixb’at satan kan heb’ winh, haxo smachit heb’ winh yik’a, haxo te te’ st’oskan heb’ winh sb’at heb’ winh yet’ ix, satb’at heb’ winh jun elnhej; sk’e’ hab’ jun winh chon jun te te’ yilan hab’ b’at jun chonhab’ heb’ winh, yawaj heb’ winh, malaj mach stak’wi, sb’at hab’ heb’ winh, sk’och heb’ winh t’a jun chonhab’ sk’anan yet’ul heb’ winh, haxo hab’ yol k’en ika waykan heb’ winh, haxo t’a ak’walil yab’an heb’ winh woch’ol woch’ol xchi hab’ jun kokjolom, k’e’ hab’ chennaj yib’anh sjaj jun winh yoch hab’ lokohax winh yu’uj, tikni skan hab’i, sk’e’ hab’ winh k’ab’ jun te te’. kalxi ta an xchi hab’ winh tzatob’ syumk’e b’a t’a sk’ab’ jun te te’ chi’ majxo yamchaj laj winh yu’uj. Haxo hab’ jun nok’ k’ultakil chej ek’ ik’an t’a winh skolchaj kan winh b’i’an.

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
Wach’okab’i, skob’o’ komolanhil, skik’ti’anek tastak, tastak sk’ulej heb’ kok’ab’ kok, ma tastak skok’ulej junjun honh, skolwaj och winh tzonh kuyan ket’ok.

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj enseñando.png|right|110px]]
Chatak wanh tzonh aji, skalanek junok ik’ti’ kojtak, ma junokxo skab’ yalji~yalxi. 

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj hombre y mujer.png|right|105px]]
Tzak’anb’ej jantak ik’ti’ yojtak winh hamam, ma winh huk’tak, tzal hik’ti’an yab’ heb’ het uninal, t’a yol hakuynub’. 

*Slolon Winhaj Petul t’a winh yuk’tak. 
*Slolon ix Xepel t’a ix snul’ej. 
*Slolon winhaj Lopis t’a yixchikin. 
*Slolon ix nunab’il t’a yune’. 
*Slolon winhaj Kaxin t’a yuninal. 

Ha junok mach max yuji sloloni, stak’ tonhej stz’ib’ej em tas sna’ chi’ ma snib’ej chi’.

'''Numan tz’aj hab’an jantak juntzanh yib’uchaj yiknab’il''' 

Cham skab’ek jantak juntzanh yiknab’il, skokuyani, ma kok’ayb’ej t’a yol kokuynub’. Ma jantak juntzanh wach’ilal, sch’ox winh kok’ayb’umal~kikuymal t’ayonh; jantak icha syal kok’ayb’an t’a yol kokuynub’ tik, icha pax juntzanhxo skok’ayb’ej t’a b’aj ay kopat, ma juntzanh skoyikej t’a komam komun.

<center>
<gallery widths=200px heights=200px>
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(24.1).png
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Chuj p(24.2).png
</gallery>
</center>

'''Kilek jantak juntzanh yiknab’il tik:''' 

*Koyikek jantak sk’a’el heb’ ket uninal, max kelk’ejlaj. 
*Max kotz’ib’ejlaj te’ b’aj tzonh em k’ojan. 
*Max komak’laj ket uninal. 
*Ay kojak’oj ma kok’anb’aj k’o’ol t’a heb’ ichamtak anima. 
*Skalan: kolan am ixk’inhib’i t’a winh tzonh kuyani, yet jantak pax heb’ winh kuywajum ay ek’ t’a yol kuynub’ chi’. 
*Komes yol b’aj tzonh kuywi chi’. 
*Sakte ~sak kek’i. 
*Skob’ik el kok’ab’ tzonh wa’i. 
*Cham skob’ik el junok tas skolob’ati. 
*Koyikej tas syal komam konun. 
*Manh hachb’uchumtakok t’a icham chichimtak.