Editando Nuestro idioma en la escuela/Popti'/Expresión oral (sección)

== Tzotelojonh==
Chu jichenkoj jalni tet nixhtej unin chub’il kaw chab’e tzet yelapnoj ye oxeb’ haka’ ik’ti’ xhjala’ tet ti’ la, kat xin stxumnujiloj, haxkam ay hej spaj q’amb’eb’al cha’a’  lawi yab’enojiloj ti’ la:

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|105px]]
'''Ya’ Mamichame b’oj syihtxikin (ik’ti’)'''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' p(15).png|right|300px]]
Yet manhe chul ya’ mamichame sb’ey munil, ch’okna ya’ tzoteloj b’oj syihtxikin skuyni yinh hej tzet chila’ stohb’al q’inal. Yet hunek xin, manhe xul ya’, chak’antajxanhe xil sq’ap ya’ yu ha’ nhab’. Ib’il kak’itan ixim ahan xhto el xob’, xb’oltz’a’nhe ya’ xol awal, xa’ni ya’ hune’ tet naj ni’an syihtxikin, haktu’ xu yichi niman tzoti’ yu ya’ hakti’ la:

-K’ahol, ab’ek’anab’ sxuq’al ixim ahan ti’ la, yuch’antiyoxh xin tet komam Jahaw, cha’ni ya’ jet. -Ho’ helel, kaw xuq’ ixim, yet chin ch’ib’ojan, haktu’ ixim ixim xhwi’a’ sat hin tx’otx’ xa’ hin mam wetan. Xhipax naj.

- K’ahol, yuxinto xhwalkan tawetan, tajka mach chach kolwahoj yinh ha mam yinh munil, haxkam yet chonh kolwa yinh komam komi’, hat xhko kuynakaniloj muni, matxa yexhtohoj ay mak xhalnoj tawet hayq’inh tzet chu ha munlahoj.

-Ho’ helel, yuch’antiyoxh ta wet cha walnipax wetan, yilal xhwa’a’koj yinh hin k’ul hin kuynojilojan, haxkam xhwochehan ta mach b’aq’inh xhtanhojiloj tzet johtaj ab’ilkanoj yu komam komi’ ti’.

-Ti’nanh xin, xhwal tawetan, chub’il ixim ixim ti’, payattax x’ichi smunlanhelax ixim yu ko mam komi’. Ha’ xin chonh a’ni okoj anmahil, yuxinto yet aya xahan xhjila, -xhi ya’ mam ichame. Wal ti’nanh xin hat xhkankan ko tzoti’ b’eti’, hekal chonh tzotelojpax ninojxa.

'''B’etet ti’, tzoti’alnhe cha’a’ spaj nixhtej unin'''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
#¿Tzet xal ya’ mamichame tet syihtxikin? 
#¿He yojtaj tzet munilal chi’toj ko munlnhen ixim awal? 
#¿Taxka xhjil yul wayanhb’al hun sya’tajil xal naj k’ahole tet smam icham tu’?

'''Naj k’ahole b’oj smam (ik’ti’)'''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|105px]]
Yul hune’ ni’an nhah b’etet Sat Majte’, x’ichikanh hune’ tzoti’ yu naj k’ahole b’oj smam, xalni naj: -Mam, tzetyuxinto matxa kaw cha’ ha’ nhab’ ti’nanh, haxkam chal anma ichamxa chub’il tato yet kaw payxa kaw cha’kanoj ha’ nhab’ tzanb’aytu’alikoj.

Tolob’ hune’ aq’b’alil cha’kanoj ha’, nananxanhe b’ay xhjil yahiloj nixhtej lob’ehal itah, haka’ te’ q’oltxikin, te’ saj itah, toka xin ti’nanh, xhwilan chub’il matxa kaw tzetet ti’, ¿taxka yu matxa kaw cha’ ha’ nhab’ ti’inanh?.

-K’ahol, kaw yel cha wala, etza b’isk’ulal chuluj wanma cha walni ti’ wab’e’han, haxkami kaw yel tzet cha wala. Xhto tit yul hin k’ulan, yet xkin ch’ib’tijan, sunil Asunla’, Yulxaj, Meste’, Txoylaj, yulaj wayanhb’al, sunil b’aytu’alikoj kaw aykanoj hej te’ te’, kaw ay nixhtej ch’ik, hej te’ nimej te’, nixhtej itah, b’oj nixhtej tzet xhlolax xax ha wal wet tu’ an.

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' p(16).png|center|300px]]

Ek’b’alxam lahunheb’ skawinaj hab’ilalxa hun xhwal tawet ti’ han; yet tu’ xin, yet cha’ni ha’ nhab’, ay hej el hune’ maka kab’ tz’ayikal mach chonh tokanoj munil yu yaykan chaq’chon ha’ nhab’ sunilb’al tz’ayik yet tu’.  Mach xhtuki yaykanoj ha’ nhab’; wal ti’nanh xin, matxa hakoj tu’ haxkam matxa kaw cha’ ha’ nhab’, yuxinto kaw xhk’ahb’anpax hej tzetet syeyil.

-Mam, kaw k’ulch’an yet payxa haka’ ha walni tu’, oxhimi xhmeltzopax hune’ q’inalil tu’ ti’nanh, ¿tzet taxka wal juten kob’a?

-K’ahol, oxhimi chulpaxkanh hune’ q’inalil tu’ huekxa; wal xi matxa chuhi, haxkam wal ti’nanh, yet aya xhstz’un anma hej te’ te’ sheleloj hantaj te’  te’ ch’ihotik’oj. Toka mach xhto snab’al yinh hej yuninal, yuxinto matxa kaw hej te’ te’ yu stomotik’oj, yaja’ yet aya xhkuyut sunil hej anma b’oj maktaj ch’ijb’ali yinh ko konhob’, haxinwal ch’ok stz’ajoj smunil sxikiltajnhen hej te’ te’; haktik’apaxtu’ yaikoj yinh sk’ul stz’unnipax hej te’ te’, haxinhwal mach kam chi’ yip tajinhq’inalil ko xol b’aq’inh hayq’inh.

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' p(17).png|center|200px]]

Tzoti’alnhe yetwanoj ye ya’ni nixhtej unin spajoj ti’ la:
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]
#¿Tzet wal juni yunheb’al mach b’aq’inh xhtanhojiloj hej te’ te’ b’eti’?
#Xhja’ yila’ nixhtej unin hej echele b’ay ay hej te’ te’ b’oj b’ay matxa hej te’ te’.
#He hunil ix hex ti’ ¿chu he pajni ixim wah?

'''Ix unine b’oj ya’ smi’ (ik’ti’)''' 
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' mujer.png|right|105px]]
Yet x’apni ix ni’an sb’ey kuyum, etzatajnhe xhchiwa sk’ul ix, haxkam tolob’ kaw xb’ahlaxkan ix kuyum yu nixhtej yetb’i, tolob’ xchejlax sunil nixhtej ix unin pajo’ wah yu hune’ q’inh x’ek’tzelax yul kuyum; yuxinto xal ix tet smi’ syeyil:

-Mi’, kaw cha wa’ niman k’ulal chin q’anni tawetan ta chin hakuy ninoj pajo’ ixim wah ti’nanhan, haxkam matxa xhwochehan ta hin b’ahlaxoj yu heb’ ix nixhtej wetb’ihan. -Mach cha wakoj yinh ha k’ul wunin.  Chinhe ha lema, yulujxa ha mam sb’ey munil.   Katah, ko paja’ ixim wah winhan, chin ha kolo’an, haxinhwal cha kuyu’iloj tzet chu smunlanhelax ixim.

-K’ultik’a mi’, ¿tzet b’ab’el xhju chaltu’?.

-Ti’nanh, watx’ekokoj ch’en yojech; lawitu’: akoj q’a’ q’a’, akoj tx’otx’ sam, tixhikoj ch’en yal txoh sat tx’otx’ sam.  Xax kow kajb’iloj tx’otx’ sam xin, kat ha pajni ixim wah hakti’ la’i, -x’ichikoj ya’ mi’e yalni hantaj hunun chu sk’olanil ixim q’oyeh xhpajlaxi; haktik’apaxtu’ xkuyni ya’ ix yinh tzet chu smeltzolax ixim wah ru’.  Oxeb’nhem tz’ayikal xin xi’nikanh ix ni’an sakuybanil yinh pajo’ ixim wah.

-Hatik’a hune’ tz’ayik tu’, xilwennakoj sb’a ix yanihayoj hahk’itan ixim wah, xa’ni ix ixim yab’le’ smam.

-Xalni ya’ smi’ ix tet, -kaw k’ul kutz’in, xa wi’naloj ha kuyb’al yinh ha mi’; wal ti’nanh xin, yet chach mohyoj, machach maylaxoj yu naj ha wichamil.

Ta che yitij kwenta yinh tzet xe yab’e ti’, kaw yilal ta kam che txumiloj, haxinwal k’ul skuyb’anil xhkanpaxkan jet. A’wej xin spaj hunq’ahan q’amb’eb’al. Hunmajantaj chu ko yamb’an kob’a, katxin ko q’umlan yu ja’noj spaj hayeb’ q’amb’eb’al ti’ la, yaj kaw yilal ta mach k’aytoj yul he wi’ haxkam tonhe xhko tzote’nhe:

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' p(18).png|center|300px]]

'''Tzoti’alnhe yetwanoj ye ya’ni nixhtej unin spajoj ti’ la'''
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Popti' hombre y mujer.png|right|105px]]

#¿Tzet xtanhkan ix ni’an b’oj ya’ smi?, ¿xtik’a kuylax ix pajo’ wah?
#K’ulxanhetik’a ta ch’ijb’alaxtoj sunil nixhtej unin (ix b’oj winaj) yul hunuj nhah yila’ tzet chu spajlax ixim wah.
#Ta chuhi, chu yinitoj ya’ kuywahom hunuj kitala, kat yokoj b’itnoj b’oj nixhtej unin. Yaja’ q’a’ k’ultu ta hej b’it watx’eb’il yu anma ay yul konhob’ maka yulaj hej wayanhb’al b’ay xhtzotelax ab’xub’al Popti’ chijb’a ya’ sb’itnhe’ b’oj hej kuyum hum.
#¿Tzetet lahan b’oj tzetet mach lahanoj yinh oxeb’ ik’ti’ xja’ he yab’e’ ti’?