Edición de «Nuestro idioma en la escuela/Chuj/Introducción»

{{Navegador DIGEBI 7 sub}}
{{DISPLAYTITLE:Chanb’il ochi}}
__TOC__

Ha jun ch’anh yunhal kuywal/k’ayb’ub’al yik koti’ tik, to hata elnakta t’a jantak tastak sayb’il elta t’a skal slolonel/spaxti’ heb’ unin kotak unin sk’alnb’ej t’a skal anima kajan a smakb’en heb’ ti’ chonhab’ Q’anjob’al, Tzutujil, Popti’ yet’ Chuj. Ay b’aj ay skotak paxti’al, yik’ti’al mu skuylab’il jun jun k’aj b’ob’il yet’ paxti’ ilchajnak ma chachajnak yik sayji/sayxi chi’a.
 
Jantaknhej jun tzan jelanil ti’ tik chekel yaj t’a ch’anh yunhal stzolalil kuywal tik, to hanhejwal jantak yichb’enal jelanil puchal sk’anlb’ax/sk’anlb’aj yik tz’och lolonel ma paxtib’al yet’ yik tz’och tz’ib’ t’a kiti’ ket’nak yik tzonh alji. Hanhej pax ha’ haton heb’ lanhan yoch a yoklemal skuyxi yet’ sk’anlb’axi yik tz’och kuywal ipan ste xchitakb’i. K’ajmakanh ojkak’ sb’ihok yuj to ha niwan makanh chi’ to K’umejb’a yet’ Lolonelal, ixta yaj och a tzolalil skuychaji yuj yik sk’exchaj/sjelmj tzolal tastak tzkuyxi a yol jun niwan chonhab’ b’aj ayonh ek’ tik. 

==Ha jun ch’anh yunhal kuywal tik, to tznib’xi skolwaj a jun tzan tik==

*Sek wach’ sk’umnisb’a kuywajum yet’ kuywum ma mach tzk’ayi. 
*Sek wach’ syamk’ab’axi yuj kuywajum yet’ kuywum t’a b’aj tz’och kuywal. 
*Sek ixta tz’aj yoch kiti’ tik yoch a yoklemal skanb’aj yuj heb’ kuywajum a yol kuynub’.

==Haton jun tzan k’ajmakanh munlajel tik==

#Lolonel~Paxti’ 
#Spaxti’al/Slolonelal 
#Swach’ yojtakan el skuyan tzolalil sk’anb’aj ti’ Chuj 
#Awtok hu’um-snachaj eli tas syal tastak tz’awtaji Tz’ib’al-paxtib’al tz’ib’ab’il 
#Sk’ayb’ej selanil sna’aji/sanxi 

Jantak jelanil tik, haton sjelanil ix ma winak unin tzk’anlb’ej chab’ok ti’ sik’abil/si’mb’il yojtak sek ixta tz’aj sjelanb’i sti’ spaxtini, manh kojnok yuj to sb’ab’el ti’ ma’ay, yuj to ixta syutej sk’anlb’an sti’ chi’a yet’ paxti’ cha’anh yelk’ochi. T’a yik kuywal, yet’ paxti’ cha’anh yelk’ochi yik tzajelanb’i snab’en, snachaj nab’en yu’uj yet’ stz’akanb’i snab’en junko anima tzk’anlb’ej sti’.

==Tas yu’uj stzolalil tz’aj jun tzan kuywal tik ==
 
*Yuj to wach’ yik’an stzolalil icha chi’ yet’ sek yamanb’a yaji, haton tik yichlemal yaji yik tz’och kuywal. 
*Yuj to icha chi’ tz’aj yilji/yilxi tastak oltechaj suychaji yet’ jelanil sk’anchaj a jun jun makanh kuywal yik sb’ab’elal. Haton a jun b’ab’el yamk’ab’ tik ay och jantak jelanil ojk’anxok yik tz’el yich kuywal, scha’ och a yik yalanhto yoch a kuynub’ masantgo sk’och a yoxil hab’il yik b’ab’el kuywal. 
*Yuj to ha yik ojyilnok winh kuywajum stzolalil jun tzan jelanil ojkuyxok tik, to ma olsat winh skuywaji yet’ icha chi’ ojyujtok winh yik’ancha’anh yip spixan heb’ kuywum t’a yol kuynub’, sek sekan yilan winh kuywajum chi’ tas jelanil wan yak’an och winh yip t’a kuywum chi’a.

==Tas nanhlokxo swach’il jun yamk’ab’ tik icha jun tik tzyak’a==
 
*Stak’ sk’anb’aj/sk’anxi a nanhlokxo ch’ok/chuk ti’al kojni tato tz’akchaj och t’a yoklemal. 
*Syamk’ab’ kuywajum yaji yuj to ha et’nak stzolalil kuywal janik’nhej samkb’en. 
*Yik skolwaj yoch a yoklemal tastak ojkuyxok a yune makb’en to wan skolwaji sek manhtok komon kuywal, manh stzolalilok tz’aji. 

1. Stak’ smol sk’anxi chab’ok k’ajmakanhil ma oxe’ok yet’ yala’ tas jelanil smunlaxi, manh yowalilok to icha wal tz’aj yalxi tik ixta wal tz’aji, ma’ay, to stak’ sik’chaji tas smunlaji. Stak’ sk’anx junok yune’ ik’ti’ a chab’ok ma oxe’ok jelanil molan tz’aj skuyxi. 

¿Stak’ kalani jun to ha jantak tastak tz’awtaji/tz’awtxi to tonhej smontnub’al munlajel chi yaji? Ma’ay manh ixta’ok, yuj to ha mach b’o’ejnak jun yamk’ab’ tik to sik’b’il yu’uj tastak munlajel olb’o’ok t’a jun jun ik’ti’ chi’a. Icha yaj yoklemal sb’o’i, yuj sekanil yawtxi yet’ yab’ilal mach tz’awtani, to ha tzan tastak tz’ataj tik to yamanb’a yaj yet’ sb’eyb’a heb’ anima kajan a junok makb’en. Hanhejton ha’ stak’ sk’anb’aj/sk’anxi tzan ik’ti’ tz’ib’ab’il yuj heb’ kuywajum ma yuj heb’ kotak unin chi’a. 

Ha jun yamk’ab’ tik to stak’ sk’anxi a jaye’ok hab’il yik b’ab’el kuywal. Icha jun b’ab’el makanh ay a yojol, manh yowlalok to yojtakxo unin chi’ yawtani yet’ stz’ib’ani, yuj to kojn jelanil paxti’ skuyu. Hax xchab’il makanh, to stak’ pax sk’anxi yet’ jelanil paxti’ palta ay nanhal munlajel yik k’ayb’ub’al b’aj sk’anxi jelanil yawtxi. Ixta pax yaj nik yoxil makan, ay munlajel aj tzk’anlb’ax jelanil paxti’ yiptzil k’ojan k’olal xchitakb’i icha chi’ sk’anlb’an winh kuywajum yet’ skuywum jantak jelanil yawtxi yet’ stz’ib’xi.

==Yuj skolxi och stzolalil stz’ib’xi kiti’ a skal kuywal yik kuynub’==

¿Tas yu’uj ay och stzolalil sk’anb’aj ti’ Chuj a skal k’ajmakanhil stzolal kuywal tik? Yuj to sik’ab’il kojtak chajtil to ha yik wan skuyxi stzolalil sk’anb’aj junok ti’ to ha junok unin to wan sjelanb’i snab’en sn’an el junok tas. Yet’ yuj to ay och kit’uk yik skab’ani chajtil to ha kuywal tz’ak’chaj a heb’ kuywum a yalanhtaxi to te chuk/tu’ yalxi a yib’anh jun tzan stzolalil sk’anb’aj junok ti’, yuj to manh ojtakab’ilok chajtil yelk’ochi yik tz’ak’ji kuyxok stzolalil sk’anb’aj sti’ junok anima yik wan stz’ib’chaji. 

Ha yik tz’ojtakaxi tastak yopiso jab’jab’ paxti’, tz’akan nab’en, stzolalil tz’aji, mach sb’o’an junok tas tzuji, b’ak’nhi tzuji junok tas, haton chi’a ojskanlb’ok kuywum yik ipan xchitakb’i sb’at t’a yib’anh skuywal, icha ojsk’anlb’ok a skal yit animahil ma icha tastak ojsk’anlb’ok yet’ jantak tastak tz’akan yaji, icha jun tzan b’islab’. Ha b’ab’el kuywal ay yalan yik skuyan kuywum a chab’ nab’enal yilchaj yol yib’anh k’inal tik; jun nab’enal a yib’anh ti’ hax junxo a yib’anh b’islab’. Ha’ a jun yamk’ab’ tik sk’ak’ ip kak’an kuychajok stzolalil sk’anb’aj b’ab’el ti’, manhtok ha tzolalil xchab’il ti’, to to ha jun tik tekan to ch’ok stzolalil skuychai. 

Skal yaab’ mach kuywajum, to tz’akan syawtej jun jun k’aj kuywal tik yik yalanhto smunlaj yet’ heb’ kotak unin. Ixtta ojyutok skuyan sb’a yawtani yet’ sb’o’an smunlajel yet’ok, hanhejton ha’ orsay nanhlokxo syamk’ab’ ojkolwajok sb’o’an smunlajel chi’a. Ha jun tzan tastak tz’ak’chaj munlaxok yet’ tz’ak’chaj awtaxok manh yowlalok to ichawal chi’ tz’aji, stak’ sk’exchaji yet’ juncoso tas. Stak’ hab’o’an mun hek’o’ tz’awtaji, hasayan ek’i, hasik’an tastak tz’awtaji, ixta tzotej hab’o’an tastak munlajel yet’ok. Stak’ hasayan junok yunhal/yumal b’aj wach’ hatz’ib’an jantak hiko’ tzasaya ma tzab’o’o sek hata tzamolkani jantak swach’ilal tzkolwaj a hamunlajel yet’ heb’ ix ma winak unin. Wach’ tzujetj hakanlb’an jun yamk’ab’ tik, to hik yaj yet’ heb’ kuywajum, to hayamk’ab’ yaji. Manh kot howal yuj to kalan yaj yik Kohatanh yet’ Xan Matin to skonib’ej junnhej tz’aj kalan koti’ sek ixta tzonh aj kimol kewa’an, icha tzyal a yojol ch’anh Pop Hu’um “KOTANHEK AWTEJEK HEB’A, KOMONOK MAY JUNOK MA CHAWANHOK TZKAN A SPATIK”

[[Categoría:Comunicación y Lenguaje]][[Categoría:Educación Bilingüe]][[Category:Book:Nuestro_idioma_en_la_escuela_-_chuj]]