Edición de «Nuestro idioma en la escuela/Q'eqchi'/Reconocimiento y sensibilización gramatical»

{{Navegador DIGEBI 7 sub}}
{{DISPLAYTITLE:Rox raqal (Reconocimiento y sensibilización gramatical)}}
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Q'eqchi' p(67).png|right|250px]]
__TOC__
<div style="clear:both"></div>
==Seeb’alil==
1. Eb’ li kok’al te’xnaw roksinkil li xk’uub’lal li aatinob’aal.

2 Eb’ li kok’al te’xnaw roksinkil li xk’uub’lal li aatinob’aal cho’q re xyeeb’al k’a’ ru nake’k’a’uxla chi tz’iib’anb’il ut yeeb’il.

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Q'eqchi' mujer.png|right|110px]]
Xk’anjel laj k’utunel: Aajel ru xb’eeresinkil li junjunq chi na’leb’ ut k’anjel re naq li tzolom tb’eeresi chi tz’aqal reeru cho’q re xk’eeb’al xb’ihomal li raatinob’aal li tzolom, aajel ru naq tixb’eeresi jalanjalan chi na’leb’, re naq chi kama’an yooq xk’eeb’al xk’uutal junelik. Tento naq tixnaw ut tixb’eeresi li xk’uub’lal raatinob’aal re naq truuq chi xyeeb’al li xk’a’uxl, li xna’leb’ chi yeeb’il ut tz’iib’anb’il.

Chan ru naq xtikla chaq li tz’iib’ak

Junxil chaq q’e kutan eb’ li qamama’ qixa’an xe’xkanab’ chaq li xna’leb’eb’ chi ru li jalanjalan chi k’a’ re ru, jo’ rik’in li qaatinob’aal, qayehom b’aanuhom, sa’ eb’ li po’ot sa’ eb’ li pak’b’il pek ut naab’al chik li xe’roksi chaq.
Sa’ eb’ li kutan anaqwan ink’a’ chik naqataw ru k’a’ ru li xe’xtz’iib’a ab’an tento naq tqasik’ wi chik li qab’e re xtawb’al xyaalal chi tz’aqal reeru li qayu’am.

<center><gallery widths=125px heights=125px>
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Q'eqchi' p(68.1).png
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Q'eqchi' p(68.2).png
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Q'eqchi' p(68.3).png
</gallery></center>

Wankeb’ li aatin naqoksiheb’ cho’q re xb’oqb’al qib’, b’ar wi’ ink’a’ naqoksi li qak’ab’a’, ruuchil k’ab’a’ej nake’yeeman re.

'''Sa’ junesal'''
<div style="width:50%;">
<div style="width:50%; float:left; font-size:11px;">
Laa’in

Laa’at

A’an
</div>
<div style="width:50%; float:right; font-size:11px;">
Laa’in yookin chi tzolok q’eqchi’.

Laa’at xik aawe chi wa’ak sa’ tzoleb’aal.

A’an yo chi b’atz’unk chi re rochoch.
</div>
</div>

'''Sa’ naab’alil'''

<div style="width:50%;">
<div style="width:50%; float:left; font-size:11px;">
Laa’o

Laa’ex

A’aneb’
</div>
<div style="width:50%; float:right; font-size:11px;">
Laa’o laj ralch’och’ naqak’e xwankil li qaatinob’aal.

Laa’ex li kok’al tento teek’e leech’ool chi tzolok.

A’aneb’ li kok’ ixqa’al nake’wulak chi ru tz’aqonk.
</div>
</div>
[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Q'eqchi' p(70).png|right|450px]]
'''Chi xjunil li wan sa’ li qasutam wan xk’ab’a’'''
Jo’.

Che’

Xul

Poyanam

Nima’

Uutz’u’uj

Ochoch

Tzoleb’aal

Tijleb’aal

Ut naab’al chik.

Wankeb’ li aatin naru naqeechani jo’:

Inkaxlan 

inwa 

intz’I’

==Qilaq chan ru tqeechani li k’ab’a’ej junjunq==

'''Aatin natikla rik’in xna’ tz’iib’'''
<div style="width:50%;">
<div style="width:50%; float:left; font-size:11px;">
Wochoch

Aawochoch

Rochoch

Qochoch

Eerochoch

Rochocheb’
</div>
<div style="width:50%; float:right; font-size:11px;">
(na’eechanin li xb’een poyanam sa’ junesal)

(na’eechanin li xkab’ poyanam sa’ junesal)

(na’eechanin li rox poyanam sa’ junesal)

(na’eechanin li xb’een poyanam sa’ naab’alil)

(na’eechanin li xkab’ poyanam sa’ naab’alil)

(na’eechanin li rox poyanam sa’ naab’alil)
</div>
</div>
<div style="clear:both"></div>
'''Aatin natikla rik’in xyaab’ tz’iib’'''
<div style="width:50%;">
<div style="width:50%; float:left; font-size:11px;">
Inwakax

Aawakax

Xwakax

Qawakax

Eewakax

Xwakaxeb’
</div>
<div style="width:50%; float:right; font-size:11px;">
(na’eechanin li xb’een poyanam sa’ junesal)

(na’eechanin li xkab’ poyanam sa’ junesal)

(na’eechanin li rox poyanam sa’ junesal)

(na’eechanin li xb’een poyanam sa’ naab’alil)

(na’eechanin li xkab’ poyanam sa’ naab’alil)

(na’eechanin li rox poyanam sa’ naab’alil)
</div>
</div>
<div style="clear:both"></div>

{|style="width:100%;"
|style="border:solid 2px; border-radius:10px; margin:2% auto 3% auto; width: 85%; padding-left:5px;"| Xk’anjel laj k’utunel: Jo’ naq jalanjalanqo laa’o li poyanam jo’ka’aneb’ aj wi’ li aatin, ak xk’anjel wi’ naxb’eeresi li junjunq jo’kan naq ak xpaayil wi’ li k’ab’a’ej.
Qilaq:
| [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Q'eqchi' hombre y mujer.png|right|110px]]
|}

'''K’ab’a’ej'''

*Ink’a’ najala xxe’el
*Junelik eechaninb’il
*Maajunwa nake’eechanimank
*Naxtiqi rib’
*Wiib’ xe’el ut wiib’ xyaalallil
*Wib’ xe’el ut jun xyaalalil
*Ak re xk’ab’a’ejinkil poyanam, xul ut k’a’ re ru.
*Naxk’ab’a’eji junaqik eb’ li xul, poyanam ut k’a’ re ru.
*Xsum rib’
*Naxtz’aqob’resi li na’leb’

'''K’ab’a’ej nak’anjelak cho’q re xk’ab’a’ejinkil eb’ li poyanam, xul, ut k’a’ re ru, b’ar wi’ ink’a’ naxye ani, sa’ junaqik naxk’e xk’ab’a’eb’'''

Naq nayeeman winq, moko yo ta xyeeb’al ani li winq.

Naq naxye tz’I’ moko yo ta xyeeb’al xk’ab’a’ li tz’I’.

Naq naxye na’ajej moko naxye ta b’ar wan xk’ab’a.

<div style="width:50%;">
<div style="width:50%; float:left; font-size:11px;">
Tz’i’

Kaxlan

Wakax

Ixq

Winq

Poyanam

Tenamit

K’aleb’aal

Kok’al

mis

ochoch

meex

ixqa’al

cheekel ixq
</div>
<div style="width:50%; float:right; font-size:11px;">
po’ot

junxaqalil

tzoleb’aal

b’anonel

mesleb’

uutz’u’uj

tem

teelom

cheekel win

wex

tasal hu

k’utunel

tzolom.
</div>
</div>

{|style="width:100%;"
|style="border:solid 2px; border-radius:10px; margin:2% auto 3% auto; width: 85%; padding-left:5px;"| Xk’anjel laj k’utunel:

K’ab’a’ej nak’anjelak cho’q re xyeeb’al junaq k’ab’a’ li poyanam, xul, na’ajej.

Qilaq xk’utb’al.
| [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Q'eqchi' hombre y mujer.png|right|110px]]
|}

{|style="width:80%; font-size:11px"
|- valign="top"
|style="width:25%;"|
'''Xk’ab’a’ poyanam'''

Winq:

B’ex

Si’

Lix

Lu’

Xiwan

Manu’

Lej

Ku’

Kolax

Tuk

Rob’

Kalich
|style="width:25%;"|
'''Xk’ab’a’ ixq'''

Mar

B’ir

Liit

Rux

Tumin

Tol

Piin

Lis

Kari’

Pet

Kon

|style="width:25%;"|
'''Xk’ab’a’ xul'''

Xep

B’arsin

Tzuk

Tup

Q’eq

|style="width:25%;"|
'''Xk’ab’a’ tenamit'''

Kob’an

Karcha

Chamelko

Tekpan

Chisek

Chi K’ajb’on

Lankin

Chahal
|}

'''Wankeb’ li k’ab’a’ej ink’a’ nake’ru chi reechaninkil xb’aan naq ak re wi’ li choxach’och’'''

<div style="width:50%;">
<div style="width:50%; float:left; font-size:11px;">
Jo’

choxa

nima’

po

saqe’
</div>
<div style="width:50%; float:right; font-size:11px;">
chahim

iq’

hab’

choql
</div>
</div>
<div style="clear:both"></div>
'''Aatin junelik eechaninb’ileb’'''

Wankeb’ li aatin moko eechaniik ta chik nake’raj xb’aan naq ak eechaninb’ileb’, jo’:

<div style="width:50%;">
<div style="width:50%; float:left; font-size:11px;">
Rit oq

Xkux uq’

Rismal u
</div>
<div style="width:50%; float:right; font-size:11px;">
xb’een telb’

xnaq’ u

xkux oq
</div>
</div>
<div style="clear:both"></div>
'''K’ab’a’ej naxtiqi rib’'''

Li k’ab’a’ej a’in wiib’ xxe’el ut naeechaniman sa’ li xkab’ xe’el.

{|style="width:80%; font-size:11px"
|-
|style="width:25%;"|
'''Xkux oq:'''

qoq

Xnaq u:

xMaatz u:
|style="width:25%;"|
xkux woq

xnaq aawu

xmaatz ru
|style="width:25%;"|
xkux aawoq

xnaq eeru

xmaatz eeru
|style="width:25%;"|
xkux

xnaq wu

xmaatz qu
|}

'''Kab’a’ej xsum rib’'''

Eb’ li k’ab’a’ej a’in junelik nake’xb’eeresi rib’ junelik sa’ suumal.
<div style="font-size:11px;">
Qaxe’ qatoon

Qama’ qixa’an

Qawa quk’a’

Qasi maatan
</div>
'''K’ab’a’ej ink’a’ nake’jala xxe’el naq nake’eechanimank'''

Li xk’ihalil li k’ab’a’ej wankeb’ sa’ xpaayil a’in, xb’aan naq ink’a’ nake’jala li xxe’el.

{|style="width:80%; font-size:11px"
|-
|style="width:33%;"|
Ochoch

meex

ik

pix
|style="width:33%;"|
hal

kenq’

maak’uy

tz’I’
|style="width:33%;"|
k’al

chiin

koyow

mis
|}

'''K’ab’a’ej wiib’ xe’el ab’an jun aj wi’ xyaalalil'''

Wankeb’ li k’ab’a’ej wiib’ xxe’el ab’an jun aj wi’ li xyaalalil. Eb’ li k’ab’a’ej a’in junelik nake’tz’iib’aman sa’ ch’utch’u.
<div style="font-size:11px;">
Raxtul

Saltul

Raxq’een

Tz’alamche’
</div>

'''K’ab’a’ej wiib’ xe’el ut wiib’ xyaalalil'''

Li k’ab’a’ej a’in nake’tz’iib’aman chi jek’jo ru.
<div style="font-size:11px;">
Rax iq

Rax kenq’

Saqi tz’I’

Saq’ kenq’

chaqi ik
</div>

'''K’ab’a’ej nake’k’anjelak cho’q re laq’ab’ank'''
<div style="font-size:11px;">
Chi ru

Chi re

Chi sa’

Chi xk’atq

chi rub’el
</div>

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Q'eqchi' hombre y mujer.png|right|110px]]
Qayaab’asihaq li na’leb’ a’in:

'''Qawa’ Kolax ut li xwanjik'''

Sa’ jun k’aleb’aal wan jun li qawa’chin, Kolax xka’b’a’, li qawa’chin a’in jwal josq’ junelik, ink’a’ naxk’ulub’ li qas qiitz’in chi re ha’, ink’a’ aj wi’ naxk’eheb’ rixim naq namajelo’.
Jwal naxrahob’tesiheb’ li tz’i’ ut chi xjunil li ketomq, maani naxk’ul chi re rochoch,
junelik xjunes nawan.
Ab’an sa’ jun kutan kiyajer ut ke’chal li ralal xk’ajol chi rilb’al. Li qawa’ chin nim xyajel
ut ink’a’ naraj naq te’wan li xkok’al chi xk’atq.
Naq ki’ok chi k’achi’ik, ki’ok xyeeb’aleb’ re: k’amomaq eewa’, kamomaq eeha’,
k’ehomaq xwa li tz’i’, k’ehomaq rixim li kaxlan…
Ut maajun li xul chi re rochoch maajun li qas qiitz’in nake’wulak aj wi’ chi rilb’al, ab’an
timiltimil ki’el xch’ool ut eb’ li xkok’al ke’hok xkawresinkil rib’eb’, ke’xsik’ chaq jun li cheekel
poyanam atesinq re.
Ke’xkawresi li pens ut li k’a’ ru re tento tixk’am, ab’an ke’sach xch’ool naq ke’ril naq ki’ok
wi chik chi eek’ank li kamenaq.
Li cheekel poyanam ok raj re chi ratesinkil jwal kixiwak ut ki’eelelik, eb’ li ralal xk’ajol wan
ke’eelelik ut li kaweb’ rib’ ke’kana.
Li qawa’chin ki’ajk ru ut kixyeheb’ re, k’a’ ru nake’k’ul, k’a’ ut naq yo leexiw, ani xkam
naq yookex chi yaab’ak.
Junxil b’i’ nakam leena’, k’a’ ru nake’k’ul malaj jalan chik xkam…
Eb’ li alal k’ajolb’ej yal nake’rab’i’, ut li cheekel winq jwal sa sa’ xch’ool naq ki’ok chi
seeraq’ik.
Ma nakenaw, laa’in xinwar junpaat jwal ra lintib’el naq naweek’a ab’an xin’ok chi
matk’ek. Wan len jun li b’e yookin wi’ chi xik, raasa naq xinwulak ab’an sa’ xraq’ik li b’e
wan jun li nima’ ab’an maak’a’ b’ar tatnume’q re.

Naab’aleb’ li poyanam chi xk’atq, wankeb’ li yookeb’ chi numsiik b’aan tz’i’ ut
wankeb’ yookeb’ chi xik sa’ jukub’, ab’an laa’at ink’a’ nakine’xk’am, ut xinwaj raj numsik
ab’an ink’a’ pe’ninaw.
Jwal xinlub’ chaq chi xaqam maani nak’amok we, toj reetal xk’ulun jun li winq ut xye
we, k’a’ ru aawajom arin, ma xak’e ta b’i’ chaq xwa lintz’i’, ma xak’uleb’ ta b’i’ li walal
ink’ajol.
Ayu sutq’in toj reetal naq taab’eeresi ut taach’oolani li chi xjunil li na’leb’ a’in. Jultikaq
aawe naq tento taak’eheb’ chi wa’ak wi ink’a’ arin tatkanaaq ut maak’a’aq ani
tk’amoq aawe.
Xinsutq’i chaq laa’in ut naab’al tz’aqal li xiik’ sa’ b’e jo’kan naq jwal xinb’ay, ab’an
yookin aj wi’ chi lub’k, naq xik’ajk wi chik.
K’a’ ta wi’ ru ninmatk’e, b’ar ta wi’ xinwulak… jo’ka’in yo chi seeraq’ik rik’ineb’ li kok’al.
Ab’an kiwan jun po tana chik, sa’ eb’ li kutan a’an jwal kixraheb’ li xul ut naxb’oqeb’
chi wa’ak li poyanam, ab’an maani naraj xik xb’aan naq jwal nake’xiwak.
Saachamb’il xch’ooleb’ li xkok’al naq kit’anli wi chik ut sa’ xxaqam kikam sa’ yaal…

{|style="width:100%;"
|style="border:solid 2px; border-color:#ffff00; background-color:#ffff9a; border-radius:10px; margin:2% auto 3% auto; width: 85%; padding-left:5px;"| Xk’anjel laj k’utunel:

Tento xb’eeresinkil li k’anjel napatz’man qe, re naq tqil chi tz’aqal reeru li na’leb’ junjunq.

Qilaq wi chik li seeraq’ ut qakotob’aq rix chi xjunil li k’ab’a’ej.

Chi rix a’an qayiib’aaq junaq li k’aaxukuut b’ar wi’ tqatusub’eb’ ru li k’ab’a’ej, a’yaal tana b’ar wan li xxe’oksiman sa’ li seeraq’.
| [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Q'eqchi' mujer.png|right|110px]]
|}

'''Xk’utb’al li kaaxukuut:'''

junelik eechaninb'ileb

Maajunwa nake'eechanimank

ink'a' najala li xxe'el

naxtiqi rib'

wiib' xe'el ut wiib' xyaalalil

wiib' xe'el ab'an jun aj wi' xyaalalil

ak re xk'ab'a'ejinkil poyanam, xul, ut k'a' re ru

naxk'ab'a'eji junaqik eb' li xul, poyanam ut k'a' re ru

xsum rib'

naxtz'aqob'resi li na'leb'

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Q'eqchi' mujer.png|right|110px]]
Xk’anjel laj k’utunel. Aajel ru naq li tzolom ch’olaaq chi ru chan ru xb’eeresinkil li xpaayil junjunq li k’ab’a’ej xb’aan naq jwal aajel ru naq tixnaw chan ru naq k’uub’k’u li raatinob’aal.

Aajel aj wi’ ru xb’eeresinkil li k’anjel chi rix li eechanink k’ab’a’ej re naq tixnaw jo’ q’e troksi li eechanink rik’in xna’ tz’iib’ ut jo’ q’e rik’in xyaab’ tz’iib’.

Naru aj wi’ xyaab’asinkil naab’al li k’ab’a’ej jo’ ut xyeeb’aleb’ re naq te’xtusub’ ru sa’ li kaaxukuut li ak xb’eeresiman chaq. Naru naqoksi eb’ li aatin a’in malaj jalan chik.

{|style="width:80%; font-size:11px"
|-
|style="width:25%;"|
Meex

Ak’ waj

Choxa
|style="width:25%;"|
Mar

kenq’

saqi mis
|style="width:25%;"|
qamama’ qixa’an

Kob’an

chi rub’el
|style="width:25%;"|
raxtul

ru’uj uq’

rax kenq’
|}

Wankeb’ li aatin nake’k’anjelak cho’q re xjultikankil chi xjunil li b’aanuhem naqab’eeresi malaj naqab’aanu, Ch’ool aatin xk’ab’a’eb’.

{|style="width:80%; font-size:11px"
|-valign="top"
|style="width:33%;"|
Qilaq:

B’atz’unk

Tzolok

Tz’iib’ak

Pisk’ok
|style="width:34%;"|
ilok

kiik’

ob’enak

tz’uub’uk
|style="width:33%;"|
wa’ak

aanilak

wark

q’alunk
|}

Eb’ li ch’ool aatin a’in, naru naxb’eeresi jalanjalanq chi poyanam jo’kan naq ak wan aj wi’ li k’aj aatin nayehok re ani nab’eeresink re, a’yaal li xpoyanamil. Naq nake’b’atz’unleman li ch’ool aatin aran nak’utun.

Qilaq junaq xk’utb’al

'''Sa’ junesal'''
<div style="width:50%;">
<div style="width:50%; float:left; font-size:11px;">
Xb’een poyanam

Xkab’ poyanam

Rox poyanam
</div>
<div style="width:50%; float:right; font-size:11px;">
nakinb’atz’unk

nakatb’atz’unk

nab’atz’unk
</div>
</div>
<div style="clear:both"></div>
'''Sa’ naab’alil'''
<div style="width:50%;">
<div style="width:50%; float:left; font-size:11px;">
Xb’een poyanam

Xkab’ poyanam

Rox poyanam
</div>
<div style="width:50%; float:right; font-size:11px;">
nakoob’atz’unk

nakexb’atz’unk

nake’b’atz’unk
</div>
</div>
<div style="clear:both"></div>
Ak hoonalil wi’ xb’eeresinkil li junjunq chi ch’ool aatin.

{|style="width:80%; font-size:11px"
|-valign="top"
|style="width:33%;"|
Ak xnume’ xb’eeresinkil

Xinwar

Xatwar

Xwar

Xoowar

Xexwar

Xe’war
|style="width:34%;"|
Yo chi xb’eeresimank

Nakinwar

Nakatwar

Nawar

Nakoowar

Nakexwar

Nake’war
|style="width:33%;"|
Toj maji na b’eeresimank

Tinwarq

Tatwarq

Twarq

Toowarq

Texwarq

Te’warq
|}

Li hoonalil junjunq nab’eeresiman a’yaal jo’q’e xb’eeresinkil li ch’ool aatin junjunq, li k’aj aatin nak’utb’esink re li ak xnume’ xhoonalil a’an li X, li k’aj aatin nak’utb’esink re naq yo xb’eeresinkil a’an li nak ut cho’q re li toj maji’ na’beeresiman a’an li t-q.

'''Ani nab’eeresink re li ch’ool aatin, ut chan ru xnawb’al jo’q’e xb’eeresinkil'''

Qilaq.

Naq nab’atz’unleman li ch’ool aatin junjunq wan xhoonalil, poyanamil ut xxe’el li aatin, qilaq:

Nakinb’atz’’unk:

<div style="width:50%;">
<div style="width:50%; float:left; font-size:11px;">
Nak:

In:

B’atz’unk:
</div>
<div style="width:50%; float:right; font-size:11px;">
a’an li najultikank re li xhoonalil.

a’an li najultikank re li xpoyanamil

a’an li ch’ool aatin
</div>
</div>
<div style="clear:both"></div>

Tinb’atz’unq

<div style="width:50%;">
<div style="width:50%; float:left; font-size:11px;">
t-q:

In:

B’atz’un:
</div>
<div style="width:50%; float:right; font-size:11px;">
a’an li najultikank re li xhoonalil.

a’an li najultikank re li xpoyanamil

a’an li ch’ool aatin
</div>
</div>
<div style="clear:both"></div>

'''Wankeb’ li ch’ool aatin naq jun aj wi’ xpoyanamil ut wankeb’ naq wiib’ li xpoyanamil'''

Ch’ool aatin jun aj wi’ xpoyanamil: nayeeman naq jun aj wi’ xpoyanamil xb’aan naq ka’ aj wi’ a’an naru xb’eeresinkil li b’aanuhem, maani chik naru nab’eeresink re, qayehaq wi’ tintz’okaaq ka’aj wi’ laa’in naru tinwa’aq ren aq tkotzq.

{|style="width:80%; font-size:11px"
|-valign="top"
|style="width:33%;"|
Ilok

Wark

K’a’uxlak
|style="width:34%;"|
wa’ak

se’ek

k’otak
|style="width:33%;"|
ch’u’uk

aatinak

ab’ink
|}

Ch’ool aatin wiib’ xpoyanamil: eb’ li ch’ool aatin a’in, a’an naq wan li nab’eeresink re li b’aanuhem ut wan li nak’uluk re. Qilaq:

{|style="width:80%; font-size:11px"
|-valign="top"
|style="width:33%;"|
Xajok

Qalunk

Tz’uub’uk

Atesink

Sak’ok

Letzok
|style="width:34%;"|
ch’iilank

k’alek

tenok

pak’ok

poch’ok

pitz’ok
|style="width:33%;"|
tzolok

awk

te’ok

kemok

b’onok

b’anok
|}

{|style="width:100%; margin:1em auto 3em auto;"
|style="border:solid 2px; border-color:#ffff00; background-color:#ffff9a; border-radius:10px; width: 85%; padding-left:5px;"| Xk’anjel laj k’utunel

Qilaq li eetalil junjunq ut tqab’eeresi li k’anjel:

*tqatz’iib’a li naxjultika
*tqab’atz’unle sa’ li poyanamil junjunq
*Tqab’atz’unle sa’ li li hoonal junjunq.
*Ut tqatz’iib’a ma jun xpoyanamil malaj wiib’.
| [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Q'eqchi' mujer.png|right|110px]]
|}

<center><gallery widths=150px heights=150px>
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Q'eqchi' p(86.1).png
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Q'eqchi' p(86.2).png
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Q'eqchi' p(86.3).png
</gallery></center>

==Li junesal ut li naab’alil==

Wankeb’ li aatin nake’oksiman cho’q re xjultikankil li junesal ut li naab’alil.

Qilaq:

<div style="width:50%;">
<div style="width:50%; float:left; font-size:11px;">
'''Junesal:'''

Ixq

Pek

Xul

Kok’al
</div>
<div style="width:50%; float:right; font-size:11px;">
'''naab’alil'''

eb’ li ixq

eb’ li pek

eb’ li xul

eb’ li kok’al
</div>
</div>
<div style="clear:both"></div>
Naqak’e reetal naq li aatin najultikank re li naab’alil a’an li eb’, naraj xyeeb’al naq yal xtz’aqob’resinkil ru rik’in li aatin junjunq wi’ naqaj xsutq’esinkil sa’ naab’alil, wan sut naq li k’aj aatin eb’ naxik sa’ xraqik li aatin, ab’an aajel ru rilb’al chi rix k’a’ ru yooko chi aatinak ut ma ink’a’ aj wi’ naxjal xyaalalil, jo’: ixqeb’, winqeb’, xuleb’, ut naab’al chik
<div style="font-size:11px;">
xkomon.

K’anjelak:

Qayalaq qaq’e, qanumsihaq sa’ naab’alil li aatin junjunq:

Tzolom

Tz’iib’leb’

Tz’i’

Wa

Tem

Sek’

Ixqa’al
</div>
'''Wankeb’ li aatin nake’ch’olob’an malaj nake’xye xchan ruhil li junjunq chi poyanam, xul, na’ajej malaj k’a’ re ru.'''

Qilaq:
{|style="width:80%; font-size:11px"
|-valign="top"
|style="width:25%;"|
Saaj

Met’

Ki’

Lab’

Q’eq
|style="width:25%;"|
kach’in

najt roq’

k’a

josq

xep
|style="width:25%;"|
nim

b’aq

chaab’il

q’an

t’inis
|style="width:25%;"|
kaq

saq

se’se’

rax

chele’k
|}

{|style="width:100%; margin:1em auto 3em auto;"
|style="border:solid 2px; border-color:#ffff00; background-color:#ffff9a; border-radius:10px; margin:2% auto 3% auto; width: 85%; padding-left:5px;"| Anaqwan qayehaq chan ru nake’ilok malaj xchan ruhil li junjunq chi eetalil.
| [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Q'eqchi' hombre y mujer.png|right|110px]]
|}

<center><gallery widths=150px heights=150px>
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Q'eqchi' p(88.1).png
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Q'eqchi' p(88.2).png
Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Q'eqchi' p(88.3).png
</gallery></center>

Wankeb’ aj wi’ li k’aj aatin nake’oksiman cho’q re xtz’aqob’resinkil ru li na’leb’ junjunq.

'''K’aj aatin re patz’ok'''

Qilaq:

<div style="width:50%;">
<div style="width:50%; float:left; font-size:11px;">
Ani

Jo’ q’e

B’ar

K’a’ ut

K’a’ ru

Ma
</div>
<div style="width:50%; float:right; font-size:11px;">
ani laak’ab’a’

jo’ q’e xat k’ulun

b’ar wan laana’

k’a’ ut naq yookat chi

k’a’ ru naxye laawaam

Ma sa laach’ool
</div>
</div>
<div style="clear:both"></div>

'''K’aj aatin re xq’etb’al li na’leb’ malaj re xyeeb’al naq moko jo’kan ta'''

<div style="width:50%;">
<div style="width:50%; float:left; font-size:11px;">
Ink’a’

Moko
</div>
<div style="width:50%; float:right; font-size:11px;">
ink’a’ xchal li ixq

moko xk’ulun ta laj k’utunel
</div>
</div>
<div style="clear:both"></div>

'''K’aj aatin cho’q re xsumenkil li na’leb’'''
<div style="width:50%;">
<div style="width:50%; float:left; font-size:11px;">
Heehe’

Yaal

Jo’kan

Ch’olch’o
</div>
<div style="width:50%; float:right; font-size:11px;">
heehe’ wulaj ninxik

yaal tz’aqal naq xinloq’

jo’kan xb’onol li wex.

ch’olch’o linna’leb’ xinye
</div>
</div>
<div style="clear:both"></div>

'''Aatin nake’yehok re chan ru naq wan li poyanam, xul malaj k’a’ re ru'''
<div style="font-size:11px;">
Tolto

Xaqxo

Chunchu

Wiq’wo

Xulxu

Peq’po
</div>

'''Aatin nake’yehok re b’ar wankeb’ li poyanam, k’a’ re ru malaj xul.'''
<div style="font-size:11px;">
Le’

Arin

Aran

Nach’

Najt

Wa’ran

Toj le’

Sa’ we’
</div>

{|style="width:100%;"
|style="border:solid 2px; border-color:#ffff00; background-color:#ffff9a; border-radius:10px; margin:2% auto 3% auto; width: 85%; padding-left:5px;"| Qajalam’uuchiiq li aatin junjunq wankeb’ chaq taqe’q b’ar wi’ nake’xjultika chan ru wan li poyanam.
| [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Q'eqchi' hombre y mujer.png|right|110px]]
|}

''''Wankeb’ aj wi’ li aatin tustuukeb’ ru chi tz’aqal reeru ut naxjultika jun xyaalalil'''

*Aanilak yo li ch’ina’al sa’ li tzoleb’aal.
*Tzolok yo li qana’chin sa’ rochoch.
*Kemok yo li ch’ina’ixqa’al sa’ tzoleb’aal.

Li kok’ raqal na’leb’ a’in, wankeb’ xyaalal ut k’uub’k’uukeb’ aj wi’ ru rik’in kok’ raqal aatin.

Qilaq:
Kok’ raqal aatin re k’ab’a’ej

kok’ raqal aatin re ch’ool aatin

Raqal aatin re ch’ool aatin: aanilak yo

Raqal aatin chi rix k’ab’a’ej: li qana’chin.

Naraj xyeeb’al naq li junjunq chi raqal aatin, k’uubk’uukeb’ ru rik’in jun k’aj aatin ut li ch’ool aatin, malaj k’aj aatin rik’in k’a’ba’ej.

Naq nake’xlaq’ab’ rib’ nak’uub’la li raqal na’leb’ wan xyaalal.

[[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Q'eqchi' mujer.png|right|110px]]
Qayaab’asihaq li na’leb’ a’in:
B’ar xe’xkana chaq, b’ar xe’koheb’ leekomon, k’a’ ut naq jalanjalanq li b’e xechap, k’a’ ut naq ak rere wi’ li
ch’uut junjunq, ma ink’a’ ta b’i’ jun leexe’, ma ink’a’ ta b’i’ jun leesiyajik.
Eb’ li aatin a’in wankeb’ sa’ li Poopol Hu, ut naxjultika qe naq tento roxloq’inkil li na’leb’ junjunq naxkuuta li
qayu’am, xb’aan naq ink’a’ naru nakoosach sa’ b’e, ink’a’ naru naq naqatz’eqtaana li kanab’anb’il chaq qe,
ink’a’ naru naqakanab’ xb’eeresinkil li qaatinob’aal, aajel b’an xk’eeb’al xkomon ut xkawresinkil qib’ yalaq ta
b’ar.

Laa’o laj q’eqchi’ nim qawankil, nim qaloq’al ut nim qawanjik sa’ li sutam, xb’aan naq chaq’al ru li qayehom
b’aanuhom, chaq’al ru li na’leb’ junjunq kanab’anb’il chaq qe.

Naraj b’i’ xyeeb’al naq tento xkawresinkil li qach’ool ut xk’eeb’al xloq’al li qawanjik yalaq ta b’ar.
{|style="width:100%;"
|style="border:solid 2px; border-color:#ffff00; background-color:#ffff9a; border-radius:10px; margin:2% auto 3% auto; width: 85%; padding-left:5px;"| K’anjel:

*Xsik’b’al li k’ab’a’ej xe’oksiman arin.
*Xsik’b’al li ch’ool aatin xe’oksiman
*Xsik’b’al li k’aj aatin re patz’ok.
*Xsik’b’al li aatin nach’olob’an malaj nayehok xchanruhil
*Xsik’b’al li k’aj aatin re xq’etb’al malaj ink’a’ xsumenkil junaq na’leb’.
| [[Archivo:Nuestro idioma en la escuela - Q'eqchi' hombre y mujer.png|right|110px]]
|}

[[Categoría:Comunicación y Lenguaje]] [[Categoría:Educación Bilingüe]][[Category:Book:Nuestro_idioma_en_la_escuela_-_Q'eqchi']][[Category:Book:Nuestro_idioma_en_la_escuela_-_Q'eqchi']]